Αποφεύγοντας ολέθριους συμβιβασμούς

από τον Richard Stallman

“Εικοσιπέντε χρόνια πριν στις 27 Σεπτεμβρίου του 1983, ανακοίνωσα ένα σχέδιο για τη δημιουργία ενός πλήρως ελεύθερου λειτουργικού συστήματος με το όνομα GNU—από το ‘GNU is not Unix’. Ως μέρος της 25ης επετείου του συστήματος GNU, έγραψα αυτό το άρθρο σχετικά με το πως η κοινότητά μας μπορεί να αποφύγει ολέθριους συμβιβασμούς. Επιπρόσθετα από την αποφυγή τέτοιων συμβιβασμών, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να βοηθήσετε το GNU και το ελεύθερο λογισμικό. Ένας βασικός τρόπος είναι να προσχωρήσετε στο Ιδρύμα Ελεύθερου Λογισμικού ως Συνεργαζόμενο Μέλος.”—Richard Stallman

Το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού αποσκοπεί σε μία κοινωνική αλλαγή: να κάνει όλο το λογισμικό ελεύθερο έτσι ώστε όλοι οι χρήστες λογισμικού να είναι ελεύθεροι και να μπορούν ν' αποτελούν τμήμα μιας κοινότητας συνεργασίας. Κάθε μη-ελεύθερο πρόγραμμα δίνει στον προγραμματιστή του άδικη ισχύ επάνω στους χρήστες. Ο στόχος μας είναι να βάλουμε ένα τέλος σε αυτή την αδικία.

Ο δρόμος προς την ελευθερία είναι ένας μακρύς δρόμος. Θα χρειαστούν πολλά βήματα και πολλά χρόνια για να φτάσουμε σ' έναν κόσμο στον οποίο είναι φυσιολογικό για τους χρήστες λογισμικού να έχουν ελευθερία. Μερικά από αυτά τα βήματα είναι δύσκολα και απαιτούν θυσίες. Μερικά από τα τελευταία γίνονται ευκολότερα εάν κάνουμε συμβιβασμούς με ανθρώπους που έχουν διαφορετικούς στόχους.

Έτσι, το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού κάνει συμβιβασμούς—ακόμη και μείζονες. Για παράδειγμα, κάναμε συμβιβασμούς στους όρους για τις πατέντες της έκδοσης 3 της Γενικής Άδειας Δημόσιας Χρήσης GNU (GNU GPL) έτσι ώστε μεγάλες εταιρείες να συνεισφέρουν σε και να διανέμουν λογισμικό καλυπτόμενο από την GPLv3 και επομένως να φέρουν ορισμένες πατέντες υπό την επίδραση αυτών των όρων.

Ο σκοπός της Ελάσσονος GPL είναι ένας συμβιβασμός: τη χρησιμοποιούμε σε ορισμένες επιλεγμένες ελεύθερες βιβλιοθήκες ώστε να επιτρέπουμε τη χρήση τους σε μη-ελεύθερα προγράμματα επειδή θεωρούμε ότι παρεμποδίζοντάς την νομικά θα οδηγούσε τελικά τους προγραμματιστές σε ιδιοκτησιακές βιβλιοθήκες. Δεχόμαστε και εγκαθιστούμε κώδικα σε προγράμματα GNU ώστε να τα κάνουμε να λειτουργούν μαζί με κοινά μη-ελεύθερα προγράμματα, και τεκμηριώνουμε και δημοσιοποιούμε αυτή την ενέργεια με τρόπους που ενθαρρύνουν τους χρήστες των τελευταίων να εγκαταστήσουν τα πρώτα, αλλά όχι αντίστροφα. Υποστηρίζουμε συγκεκριμένες καμπάνιες με τις οποίες συμφωνούμε, ακόμη και όταν δεν συμφωνούμε πλήρως με τις ομάδες πίσω από αυτές.

Αλλά απορρίπτουμε ορισμένους συμβιβασμούς, παρόλο που πολλοί άλλοι στην κοινότητά μας είναι πρόθυμοι να τους κάνουν. Για παράδειγμα, εγκρίνουμε μόνο τις διανομές GNU/Linux οι οποίες έχουν πολιτικές να μη συμπεριλαμβάνουν μη-ελεύθερο λογισμικό και να μην οδηγούν τους χρήστες να το εγκαταστήσουν. Το να εγκρίνουμε μη-ελεύθερες διανομές θα ήταν ένας ολέθριος συμβιβασμός.

Οι συμβιβασμοί είναι ολέθριοι εάν θα εργάζονταν ενάντια στους στόχους μας μακροπρόθεσμα. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε στο επίπεδο των ιδεών είτε στο επίπεδο των δράσεων.

Στο επίπεδο των ιδεών, ολέθριοι συμβιβασμοί είναι εκείνοι που ενισχύουν τις προϋποθέσεις που επιζητούμε να αλλάξουμε. Ο στόχος μας είναι ένας κόσμος στον οποίο οι χρήστες του λογισμικού είναι ελεύθεροι, ωστόσο έως τώρα οι περισσότεροι χρήστες υπολογιστών ούτε καν αναγνωρίζουν την ελευθερία ως ένα ζήτημα. Έχουν αποκτήσει “καταναλωτικές” αξίες, που σημαίνει ότι κρίνουν οποιοδήποτε πρόγραμμα μόνο σε ό,τι αφορά πρακτικά χαρακτηριστικά όπως τιμή και ευκολία.

Το κλασικό βιβλίο αυτοβοήθειας του Dale Carnegie, Πως να κερδίζετε φίλους και να επηρεάζετε τους ανθρώπους, συμβουλεύει πως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να πείσετε κάποιον να κάνει κάτι είναι να παρουσιάσετε επιχειρήματα που επικαλούνται τις αξίες του. Υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να επικαλεστούμε τις χαρακτηριστικές στην κοινωνία μας καταναλωτικές αξίες. Για παράδειγμα, το ελεύθερο λογισμικό που αποκτάται δωρεάν μπορεί να εξοικονομήσει χρήματα στο χρήστη. Πολλά ελεύθερα προγράμματα είναι βολικά και αξιόπιστα επίσης. Η αναφορά εκείνων των πρακτικών ωφελειών πέτυχε στο να πείσει πολλούς χρήστες να υιοθετήσουν διάφορα ελεύθερα προγράμματα, μερικά από τα οποία είναι τώρα αρκετά επιτυχημένα.

Εάν το να κάνετε περισσότερο κόσμο να χρησιμοποιεί κάποια ελεύθερα προγράμματα είναι το περισσότερο που στοχεύετε να φτάσετε, θα μπορούσατε ν' αποφασίσετε να μείνετε σιωπηλοί σχετικά με την έννοια της ελευθερίας και να εστιάσετε μόνο στα πρακτικά πλεονεκτήματα που έχουν νόημα με τους όρους των καταναλωτικών αξιών. Αυτό κάνει ο όρος “ανοιχτός κώδικας” και η συνδεδεμένη με αυτόν ρητορική.

Αυτή η προσέγγιση μπορεί να μας φτάσει μόνο έως ένα σημείο προς το στόχο της ελευθερίας. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό μόνο επειδή είναι βολικό, θα παραμείνουν μαζί του μόνο για όσο καιρό θα παραμένει βολικό. Και δεν θα δουν κανένα λόγο για να μη χρησιμοποιήσουν βολικά ιδιοκτησιακά προγράμματα παράλληλα με αυτό.

Η φιλοσοφία του ανοιχτού κώδικα προϋποθέτει και επικαλείται τις καταναλωτικές αξίες· κι αυτό τις επιβεβαιώνει και τις ενισχύει. Γι' αυτό και δεν υποστηρίζουμε τον ανοιχτό κώδικα.

Για να εγκαθιδρύσουμε μία ελεύθερη κοινότητα πλήρως και διαρκώς, πρέπει να κάνουμε περισσότερα από το να πείθουμε ανθρώπους να χρησιμοποιούν ορισμένο ελεύθερο λογισμικό. Πρέπει να διαδώσουμε την ιδέα της αξιολόγησης του λογισμικού (και άλλων πραγμάτων) στη βάση “των αξιών του πολίτη”, στη βάση του εάν σέβεται την ελευθερία και την κοινότητα των χρηστών· όχι απλά με όρους βολικότητας. Τότε οι άνθρωποι δεν θα πέφτουν στην παγίδα ενός ιδιοκτησιακού προγράμματος από το δόλωμα ενός ελκυστικού, βολικού χαρακτηριστικού.

Για να προωθήσουμε τις αξίες του πολίτη, πρέπει να μιλάμε γι' αυτές και να δείχνουμε πως αποτελούν τη βάση των πράξεών μας. Πρέπει να απορρίψουμε το συμβιβασμό του Dale Carnegie να επηρεάζουμε τις πράξεις των άλλων μέσω της έγκρισης των καταναλωτικών τους αξιών.

Το παραπάνω δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να αναφέρουμε καθόλου πρακτικά πλεονεκτήματα—μπορούμε και το κάνουμε επίσης. Γίνεται ένα πρόβλημα μόνο όταν το πρακτικό πλεονέκτημα κλέβει τη σκηνή και σπρώχνει την ελευθερία στο υπόβαθρο. Επομένως, όταν αναφέρουμε τα πρακτικά πλεονεκτήματα του ελεύθερου λογισμικού, επαναλαμβάνουμε συχνά ότι εκείνα είναι απλά επιπρόσθετοι, δευτερεύουσας σημασίας λόγοι για να το προτιμήσουμε.

Δεν είναι αρκετό να κάνουμε το λόγο μας σύμφωνο με τα ιδανικά μας· οι πράξεις μας πρέπει να είναι σύμφωνες επίσης. Έτσι, πρέπει επίσης ν' αποφεύγουμε συμβιβασμούς που συνεπάγονται το να κάνουμε ή να νομιμοποιούμε εκείνα που στοχεύουμε να εξαλείψουμε.

Για παράδειγμα, η εμπειρία δείχνει ότι μπορείτε να προσελκύσετε μερικούς χρήστες στο GNU/Linux εάν συμπεριλάβετε ορισμένα μη-ελεύθερα προγράμματα. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει μία συμπαθητική μη-ελεύθερη εφαρμογή η οποία θα κεντρίσει την προσοχή κάποιων χρηστών, ή μία μη-ελεύθερη πλατφόρμα προγραμματισμού όπως η Java (παλιότερα) ή οι ρουτίνες χρόνου εκτέλεσης του Flash (ακόμη), ή ένας μη-ελεύθερος οδηγός συσκευής ο οποίος παρέχει υποστήριξη για συγκεκριμένα μοντέλα υλισμικού.

Αυτοί οι συμβιβασμοί είναι δελεαστικοί, αλλά υποσκάπτουν το στόχο. Εάν διανέμετε μη-ελεύθερο λογισμικό, ή παρακινείτε τον κόσμο προς αυτό, θα το βρείτε δύσκολο να πείτε “Το μη-ελεύθερο λογισμικό είναι μία αδικία, ένα κοινωνικό πρόβλημα και πρέπει να θέσουμε ένα τέλος σε αυτό.”. Και ακόμη κι αν συνεχίσετε να λέτε αυτά τα λόγια, οι πράξεις σας θα τα υποσκάπτουν.

Το ζήτημα εδώ δεν είναι εάν θα έπρεπε οι άνθρωποι να δύνανται ή να επιτρέπεται να εγκαταστήσουν μη-ελεύθερο λογισμικό. Ένα σύστημα γενικής χρήσης δίνει τη δυνατότητα και επιτρέπει στους χρήστες να κάνουν ό,τι επιθυμούν. Το ζήτημα είναι εάν κατευθύνουμε τους χρήστες προς μη-ελεύθερο λογισμικό. Το τι κάνουν από μόνοι τους είναι δική τους ευθύνη· το τι κάνουμε εμείς γι' αυτούς και το που τους κατευθύνουμε είναι δική μας. Δεν πρέπει να κατευθύνουμε τους χρήστες προς το ιδιοκτησιακό λογισμικό σαν να ήταν μία λύση, επειδή το ιδιοκτησιακό λογισμικό είναι το πρόβλημα.

Ένας ολέθριος συμβιβασμός δεν είναι απλά μία κακή επίδραση στους άλλους. Μπορεί να παραμορφώσει τις δικές σας αξίες επίσης, μέσω γνωσιακής παραφωνίας. Εάν έχετε συγκεκριμένες αξίες, αλλά οι πράξεις σας υποδηλώνουν άλλες, αντιμαχόμενες αξίες, είναι πιθανόν ότι θα αλλάξετε είτε τις αξίες σας είτε τις πράξεις σας, ώστε να επιλύσετε την αντίθεση. Έτσι, έργα που επιχειρηματολογούν μόνο για τα πρακτικά πλεονεκτήματα ή κατευθύνουν τον κόσμο προς κάποιο μη-ελεύθερο λογισμικό, σχεδόν πάντα αποφεύγουν ακόμη και το να προτείνουν ότι το μη-ελεύθερο λογισμικό είναι ανήθικο. Για τους συμμετέχοντες σε αυτά, καθώς και για το κοινό, ενισχύουν τις καταναλωτικές αξίες. Πρέπει να απορρίπτουμε αυτούς τους συμβιβασμούς εάν επιθυμούμε να διατηρήσουμε τις αξίες μας σταθερές.

Εάν θέλετε να μετακινηθείτε στο ελεύθερο λογισμικό χωρίς να θυσιάσετε το στόχο της ελευθερίας, κοιτάξτε την περιοχή πηγών του ΙΕΛ. Παραθέτει υλισμικό και διαμορφώσεις μηχανών που δουλεύουν με ελεύθερο λογισμικό, πλήρως ελεύθερες διανομές GNU/Linux για να εγκαταστήσετε και χιλιάδες πακέτα ελεύθερου λογισμικού που δουλεύουν σε ένα 100 τοις εκατό ελεύθερο περιβάλλον λογισμικού. Εάν θέλετε να βοηθήσετε την κοινότητα να παραμείνει στο δρόμο προς την ελευθερία, ένας σημαντικός τρόπος είναι να υποστηρίζετε δημόσια τις αξίες του πολίτη. Όταν οι άνθρωποι συζητάνε τι είναι καλό ή κακό, ή τι πρέπει να γίνει, αναφέρετε τις αξίες της ελευθερίας και της κοινότητας και επιχειρηματολογήστε υπέρ τους.

Ένας δρόμος που σας επιτρέπει να πάτε γρηγορότερα, δεν είναι καλύτερος εάν οδηγεί σε λάθος μέρος. Ο συμβιβασμός είναι απαραίτητος για την επίτευξη ενός φιλόδοξου στόχου, αλλά προσέχετε τους συμβιβασμούς που οδηγούν μακριά από τον στόχο.

---

Για ένα παρόμοιο επιχείρημα σ' ένα διαφορετικό τομέα της ζωής, δείτε το “Το σπρώξιμο” δεν είναι αρκετό.