Bu, orijinali İngilizce olan bir sayfanın çevirisidir.

Özgür Yazılım Neden Özgür Belgelendirmeye İhtiyaç Duyar

Özgür işletim sistemlerimizdeki en büyük eksiklik yazılımda değildir, en büyük eksiklik, sistemlerimize dâhil edebildiğimiz iyi özgür belgelerin olmamasıdır. Bizim çoğu önemli programımız tam kılavuzlara sahip değildir. Belgeleme, her türlü yazılım paketinin önemli bir parçasıdır; önemli bir özgür yazılım paketi iyi bir özgür belgeyle birlikte verilmediğinde, bu büyük bir eksikliktir. Günümüzde bu gibi eksikliklerimiz vardır.

Yıllar önce, bir zamanlar, Perl öğrenebileceğimi düşünmüştüm. Özgür bir kılavuzdan bir kopya edinmiş ancak bu kılavuzu okumakta zorlanmıştım. Perl kullanıcılarına başka kılavuzlar olup olmadığını sorduğumda, daha iyi anlatımlı kılavuzların olduğunu ancak bunların özgür olmadığını öğrenmiştim.

Bu neden oldu? İyi kılavuzların yazarları, onları kısıtlayıcı koşullarla—kopyalama yok, değişiklik yok, kaynak dosyaları mevcut değil—yayımlayan O'Reilly Associates için yazmışlardı, bu da onları özgür olmayan kıldı ve böylece Özgür Dünya'nın dışında kaldılar.

Bu olay, bu tip bir olayın ilk meydana gelişi değildi ve (topluluğumuz için büyük bir kayıptır ki) son olacak gibi de görünmüyordu. Özel mülk kılavuz yayıncıları, o zamandan beri birçok yazarını kılavuzlarını kısıtlamaları konusunda kandırmıştır. Birçok kereler, bir GNU kullanıcısının yazmakta olduğu bir kılavuz konusunda bana hevesli bir şekilde bir şeyler anlattığını duydum, bu kullanıcılar, bu yazdıklarıyla GNU projesine yardımcı olmak istemişti, ve daha sonra, umutlarım söndü, çünkü bu kullanıcılar, bizim kullanamayacağız şekilde bir yayıncı ile anlaşıp bir sözleşme imzaladığını söyledi.

Programcıların iyi İngilizce yazamadıklarını göz önünde bulundurursak, kılavuzların bu şekilde işlevsizleştiğini de görürüz.

Özgür yazılım gibi özgür belgeleme de ücretle ilgili değil özgürlükle ilgili bir husustur. Bu kılavuzlarla ilgili sorun, O’Reilly Associates’in kopyalar için bir ücret istemesi değildir, bununla ilgili bir sorun yoktur. (Özgür Yazılım Vakfı özgür GNU kılavuzlarının baskılı kopyalarını da satmaktadır.) Ancak GNU kılavuzları, kaynak kodu biçiminde sağlanabilirken, özel mülk kılavuzlar yalnızca kâğıt biçiminde elde edilebilmektedir. GNU kılavuzları kopyalama ve değiştirme izniyle birlikte gelir; Perl kılavuzları için durum farklıdır. Bu kısıtlamalar problemlerdir.

Özgür bir belgeye ilişkin ölçütler, özgür yazılıma ilişkin ölçütlere oldukça benzerdir: İkisi de tüm kullanıcılara belirli özgürlüklerin verilmesiyle ilgilidir. Yeniden dağıtıma (ticari yeniden dağıtım dâhil olmak üzere) izin verilebilir, böylece kılavuz, programın her kopyasıyla birlikte verilebilir, bu çevrim içi ya da kâğıt biçiminde olabilir. Değiştirmeye ilişkin izin de can alıcıdır.

Genel bir kural olarak, insanların tüm yazı ve kitap tiplerini değiştirme izinlerinin olmasının gerekli olduğuna inanmıyorum. Yazılara ilişkin hususların, yazılıma ilişkin hususlarla mutlaka aynı olması gerekmez. Örneğin, bizim görüşlerimizi ve hareketlerimizi tanımlayan bu yazı gibi yazıların değiştirilmesine sizin ve benim izin vermek zorunda olduğumuzu düşünmüyorum.

Özgür yazılıma ilişkin belgeleme için değiştirme özgürlüğünün niçin can alıcı olduğuna ilişkin belirli bir neden vardır. İnsanlar, yazılımı değiştirme ve özelliklerine ekleme yapma ya da değiştirme hakkını kullandıklarında, özenlilerse, kılavuzunu da değiştireceklerdir, böylece değiştirilmiş programla doğru ve kullanılabilir belgeleme sağlanabilecektir. Programcıların özen gösterip işlerini bitirmelerini engelleyen bir kılavuz veya programı değiştirdiklerinde sıfırdan yeni bir kılavuz yazmalarını gerektiren bir kılavuz, topluluğumuzun ihtiyaçlarını karşılamaz.

Değişiklik üzerinde sınırsız bir yasak kabul edilemezken, değiştirme yöntemi üzerindeki bazı sınır tipleri hiçbir problem oluşturmaz. Örneğin, orijinal yazarın telif hakkı uyarısının, dağıtım terimlerinin ya da yazar listesinin korunmasına ilişkin şartlar uygundur. Ayrıca değiştirilmiş sürümlerin değiştirilmiş olduklarına dair uyarıyı içermelerini istemekte, hatta silinemeyen ya da değiştirilemeyen bölümlere (söz konusu bölümler teknik-olmayan başlıkları ele aldığı sürece) sahip olmakta da bir problem yoktur. (Bazı GNU kılavuzlarında bu vardır.)

Bu şekildeki kısıtlamalar bir sorun teşkil etmez çünkü pratik bir konu olarak, özenli programcıyı, kılavuzu, değiştirilmiş programa uyarlamaktan alıkoymaz. Başka bir deyişle, özgür yazılım topluluğunun kılavuzun tam kullanımını sağlamasını engellemezler.

Ancak, kılavuzun tüm teknik içeriğinin değiştirilebilmesi ve daha sonra sonucun tüm genel ortamda tüm genel kanallar aracılığıyla dağıtılması mümkün olmalıdır; aksi takdirde, kısıtlamalar topluluğu engeller, kılavuz özgür değilse başka bir kılavuza ihtiyaç duyarız.

Maalesef, özel mülk bir kılavuz var olduğunda, başka bir kılavuz yazacak birini bulmamız genellikle zordur. Temel engel, birçok kullanıcının özel mülk bir kılavuzun yeterince iyi olduğunu düşünmesidir, bu nedenle, özgür bir kılavuzun yazılmasına ihtiyaç olduğunu göremezler. Özgür işletim sisteminin, doldurulması gereken bir boşluğa sahip olduğunu görmezler.

Kullanıcılar niçin özel mülk kılavuzların yeterince iyi olduğunu düşünmektedir? Bazıları bu konuyu düşünmemiştir. Umarım ki bu yazı, bunu değiştirmek için bir şeyler yapacaktır.

Diğer kullanıcılar, özel mülk kılavuzları, birçok insanın özel mülk yazılımın kabul edilebilir olduğunu düşünmesiyle aynı nedenle kabul edilebilir olarak değerlendirmektedir: tamamen pratik ölçütler üzerinden değerlendirme yapmaktadırlar, özgürlüğü bir ölçüt olarak kullanmamaktadırlar. Bu insanların böyle düşünmeye hakları vardır, ancak bu fikirler, özgürlüğü içermeyen değerlerden kaynaklandıkları için, özgürlüğe değer veren bizim gibi insanlar için yol gösterici değildir.

Lütfen bu konudaki görüşlerimizi daha fazla yayın. Kılavuzlarımızı özel mülk şeklinde yayınlanmasından ötürü kaybetmeye devam etmekteyiz. Özel mülk kılavuzların yeterli olmadığını söylersek, belki de, belge hazırlayarak GNU’ya yardım etmek isteyen bir sonraki kimse, çok geç olmadan hepsinin ötesinde öncelikle özgürlüğe önem vermesi gerektiğini fark edecektir.

Ayrıca ticari yayıncıları, özel mülk kılavuzlar yerine özgür, copyleft edilmiş kılavuzlar satmak için de yüreklendirebiliriz. Bunu sağlamanın bir yolu da, satın almadan önce bir kılavuzun dağıtımını kontrol etmek ve copyleft olmayan kılavuzlardan çok copyleft kılavuzları tercih etmektir.

[Not: Özgür Yazılım Vakfının, diğer yayıncılardan satın alınabilen özgür kitapları listeleyen bir sayfamız vardır.]